ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΛΛΑΓΗ
ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Η μόνη σταθερά στην ιστορία της Γης είναι η αλλαγή. Ο πλανήτης μας από την γέννηση του πριν από σχεδόν 4 δισεκατομμύρια χρόνια ακολουθεί μια αδιάκοπη πορεία δυναμικών αλλαγών. Αλλαγές στις οποίες αλληλεπιδρούν εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις. Οι μεγάλες λιθοσφαιρικές πλάκες βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και μεταβάλλουν συνεχώς το σχήμα των ηπείρων. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι σεισμοί είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες αυτής της διεργασίας. Συγκριτικά με όλη την ιστορία της Γης, ο πλανήτης μας, με τη μορφή που έχει σήμερα, είναι απλώς μια στιγμιαία καταγραφή. Όλα βρίσκονται σε κίνηση, όλα υπόκεινται σε αλλαγές. Παρομοίως και το κλίμα, και μαζί με αυτό οι παράγοντες επιβίωσης για τον άνθρωπο, τα φυτά και τα ζώα πάνω στη Γη. Παράγοντες που βρίσκονται πλέον σε κίνδυνο.

Οι δεινόσαυροι κυριάρχησαν για περισσότερα από 170 εκατομμύρια χρόνια. Αιτία της μαζικής εξαφάνισης τους στο τέλος της Κρητιδικής Περιόδου ήταν κατά πάσα πιθανότητα η πτώση ενός τεράστιου μετεωρίτη, που επέφερε τρομακτικές κλιματικές μεταβολές. Κατά τα τελευταία 2,6 εκατ. χρόνια της ιστορίας της Γης συνέβησαν μεγάλες κλιματικές ανακατατάξεις Εμφανείς συνέπειες αυτών των διεργασιών είναι το λιώσιμο των πάγων των πόλων και η εναλλαγή ψυχρών και θερμών περιόδων. Μόλις πριν από 10.000 χρ. έληξε η τελευταία περίοδος των παγετώνων. Οι πάγοι της βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης άρχισαν να λιώνουν, και η στάθμη του νερού των θαλασσών αυξήθηκε. Από εκείνη την περίοδο η μέση θερμοκρασία πάνω στη Γη έχει αυξηθεί περίπου 4 με 5 βαθμούς Κελσίου. Σήμερα ζούμε λοιπόν σε μια θερμή περίοδο, η οποία σε αντίθεση με τις συνθήκες διαβίωσης των προϊστορικών προγόνων μας προσφέρει ευνοϊκές συνθήκες στις βόρειες περιοχές της Αμερικής, της Ασίας και της Ευρώπης.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ ΤΗΝ ΓΗ
Έκτοτε, ωστόσο, συμβαίνει και κάτι ακόμη: ο άνθρωπος διαμορφώνει τη Γη και μάλιστα με τέτοιο ρυθμό, ώστε οι φυσικές διεργασίες μεταβολής περνούν στο παρασκήνιο. Η μόνιμη εγκατάσταση των κυνηγών και των τροφοσυλλέκτων, που αρχικά ζούσαν νομαδικά, καθώς και η καθιέρωση της αγροτικής καλλιέργειας και της κτηνοτροφίας σηματοδότησαν το πλέον καθοριστικό αναπτυξιακό βήμα του homo sapiens στο δρόμο του προς τη σύγχρονη κοινωνία.
Οι τακτικές προσαρμογής, ο καταμερισμός εργασίας και η οργάνωση σε κοινότητες αποτέλεσαν τη βάση για την επίτευξη της ευημερίας. Τελικά η βιομηχανική επανάσταση, τα τεχνολογικά και ιατρικά επιτεύγματα αποτέλεσαν την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την πληθυσμιακή έκρηξη που σημειώθηκε τον περασμένο αιώνα. Παράλληλα, όμως, αυξήθηκαν και οι απαιτήσεις για πρώτες ύλες, για περισσότερα τρόφιμα και φυσικά για παραγωγή ενέργειας.
Οι παγκόσμιες συνέπειες της ριζικής αλλαγής που συντελείται στη Γη είναι πλέον ορατές και από το διάστημα. Το ανθρώπινο αποτύπωμα είναι ανεξίτηλο και έχει πολλαπλές επιδράσεις, τις οποίες ούτε η επιστήμη κατανοεί πλήρως.
Μια ματιά από το διάστημα φανερώνει πλήρως αυτή την αλλαγή, σε όλα τα τοπία και σε όλα τα περιβαλλοντικά συστήματα: στην ατμόσφαιρα με τα καυσαέρια, στην τρύπα του όζοντος και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, στους ωκεανούς με την υπερθέρμανση, στους πόλους και στις οροσειρές με τους πάγους που υποχωρούν και λιώνουν, στα οικοσυστήματα της Γης με την απερήμωση των εδαφών, στη βιόσφαιρα με την απώλεια των φυσικών οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, στην υδρόσφαιρα με την μείωση των αποθεμάτων γλυκού νερού. Φανερώνεται επίσης και στις κοινωνικές αλλαγές, όπως αυτές αποτυπώνονται στη γοργή ανάπτυξη των πόλεων και τις κοινωνικοοικονομικές συνέπειες που τη συνοδεύουν.

Με τον όρο <<παγκόσμια αλλαγή>> δεν εννοούμε πλέον μόνο τις φυσικές μεταβολές που προκαλούνται εξαιτίας σεισμών, ηφαιστειακών εκρήξεων, τσουνάμι και τυφώνων. Η παγκόσμια αλλαγή δε σημαίνει επίσης μόνο κλιματική αλλαγή! Η παγκόσμια αλλαγή καλύπτει πολύ περισσότερα πράγματα: κάθε άμεση και έμμεση επιρροή του ανθρώπου στον πλανήτη μας. Γι΄αυτόν το λόγο δε λαμβάνονται υπόψη οι δραματικές συνέπειες των φυσικών φαινομένων. Η λανθασμένη δόμηση σε συνδυασμό με τα ελλιπή προστατευτικά μέτρα είναι τα στοιχεία που καθιστούν καταστροφικό έναν τυφώνα, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι τυφώνες αυξάνονται τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση ως συνέπεια της παγκόσμιας υπερθέρμανσης
Μετά την τελευταία γεωλογική εποχή, τη λεγόμενη εποχή Τεταρτογενούς, σήμερα γίνεται λόγος για την <<Ανθρωπόκαινο περίοδο>> και την <<Ανθρωπόσφαιρα>> ως ζωτικό χώρο μας. Αυτό αντικατοπτρίζεται και σε εκφράσεις-συνθήματα όπως <<Διαστημόπλοιο Γη>>, <<Παγκόσμιο χωριό>>. Η παγκόσμια αλλαγή συνιστά τη μέγιστη πρόκληση της εποχής μας. Και για πρώτη φορά στην ιστορία της Γης αλλά και της ανθρωπότητας είναι μια πρόκληση που ο ίδιος ο άνθρωπος έθεσε στον εαυτό του, με την έκβαση της να είναι αβέβαια.
Ο άνθρωπος εμφανίζεται υπεύθυνος για τις μεταβολές του περιβάλλοντος και των κοινωνικών συστημάτων ως συνέπεια της πληθυσμιακής αύξησης, των οικονομικών μοντέλων, της παραγωγής ενέργειας, της ασύμμετρης ανάπτυξης, της αλόγιστης εκμετάλλευσης των πρώτων υλών και της τρομακτικής κατανάλωσης. Η παγκόσμια αλλαγή συντονίζεται ουσιαστικά από την καταναλωτική στάση των βιομηχανικών χωρών της Δύσης, οι οποίες από την δεκαετία του 1950 έχουν επιφέρει μια τεράστια, σε πολλές περιπτώσεις φρενήρη, αύξηση όλων των καταναλωτικών και παραγωγικών διαδικασιών. Η κατασπατάληση νερού και χαρτιού, η εξάπλωση αλυσίδων έτοιμου φαγητού, η αύξηση των μετακινήσεων, η αντιστροφή της πυραμίδας εξουσίας με τα οικονομικά και εκδοτικά καρτέλ να επιβάλλονται στους πολιτικούς, όλα αποτελούν κρίκους μιας θανάσιμης αλυσίδας που πνίγει τον πλανήτη. Σήμερα η παγκόσμια αλλαγή και η παγκοσμιοποίηση πηγαίνουν χέρι χέρι η μια συντηρεί και ανατροφοδοτεί την άλλη. Γι΄αυτό απαιτούνται νέα διακρατικά σχέδια δράσης, που να μην περιορίζονται χρονικά σε μια γενιά. Πυξίδα τους; Η ηθική, αυτή έννοια που τόσο πολεμήθηκε ως αναχρονιστικό κατάλοιπο ενός παλιού, συντηρητικού κόσμου, τον οποίο δήθεν θα αντικαθιστούσε ένας νέος, γενναίος κόσμος. Ένας κόσμος βουτηγμένος στο οξυζενέ, στη σιλικόνη και στα πολλά κυβικά.

ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Ποτέ δεν έλειψαν οι οραματιστές, οι οποίοι από πολύ νωρίς είχαν υποδείξει τα όρια και τις συνέπειες της ανάπτυξης. Η Ρέιτσελ Κάρσον, στο βιβλίο της <<Σιωπηλή Άνοιξη>>, ασχολήθηκε τη δεκαετία του 1960 με την εξαφάνιση των πτηνών ως συνέπεια της χρήσης του DDT. Αντίστοιχα το 1972 δημοσιεύτηκε στη Ρώμη μαι πρωτοφανής εργασία σχετικά με τα όρια της ανάπτυξης. Στον πεπερασμένο αριθμό των πρώτων υλών αναφέρεται επίσης το μέχρι σήμερα πιο πειστικό εναλλακτικό σχέδιο ανάπτυξης, εκείνο της αειφορίας. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1987 και βρισκόταν ανάμεσα στις προτάσεις της έκθεσης Μπρούντλαντ, η οποία συντάχτηκε για λογαριασμό της Παγκόσμιας επιτροπής για την Ειρήνη και την Ανάπτυξη του ΟΗΕ. Τα χρόνια που ακολούθησαν το σχέδιο αγνοήθηκε, ωστόσο σήμερα πολλοί ειδικοί το θεωρούν την καλύτερη λύση.

Οι επιπτώσεις που έχουν προκληθεί από την παγκόσμια αλλαγή περιγράφονται ως περίπλοκα σύνδρομα, όπως ακριβώς οι ασθένειες των ζωντανών οργανισμών. Στην περιβαλλοντολογία με τον όρο σύνδρομο εννοούμε συγκεκριμένα φαινόμενα υπανάπτυξης. Για παράδειγμα, το σύνδρομο Σαχέλ περιγράφει την αγροτική υπερεκμετάλλευσης διάφορων περιοχών, η οποία μακροπρόθεσμα οδηγεί στην εξασθένηση του εδάφους και τελικά στην αγροτική φτώχεια. Υπάρχουν επίσης το σύνδρομο Dust-Bowl, σύμφωνα με το οποίο ο περιβαλλοντικός εκφυλισμός συνδέεται με τη βιομηχανοποίηση της γεωργίας. Το σύνδρομο Κατάνγκα, από την άλλη, εντοπίζει τα αίτια του περιβαλλοντικού εκφυλισμού στη χρήση μη ανανεώσιμων πρώτων υλών.
Μια δεύτερη ομάδα συνδρόμων περιλαμβάνει τη μελέτη της σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, το σύνδρομο της λίμνης Αράλης αναφέρεται στα περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά προβλήματα που προκαλούνται από την κατασκευή μεγάλων έργων. Το σύνδρομο Μικρής Τίγρης αφορά την παραμέληση των οικολογικών δεδομένων στο πλαίσιο της οικονομικής ανάπτυξης. Στο σύνδρομο Φα βέλα ο περιβαλλοντικός εκφυλισμός και η εξαθλίωση αποδίδονται στην άναρχη αστικοποίηση Εξίσου σημαντικό είναι και το σύνδρομο της Καμινάδας, όπου τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι απόρροια της ευρείας χρήσης χημικών ουσιών με μακρά διάρκεια ζωής.
ΔΙΕΡΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

Τα παραπάνω παραδείγματα καθιστούν εμφανές το γεγονός ότι η παγκόσμια αλλαγή δεν είναι μόνο μια παγκόσμια περιβαλλοντική αλλαγή, αλλά αντίθετα προκαλεί επίσης βαθιές κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές μεταβολές. Ταυτόχρονα, όμως, ανατροφοδοτείται μέσω αυτών των αλλαγών. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι οι λύσεις σε αυτά τα παγκόσμια προβλήματα μπορούν να είναι μόνο οικουμενικές Δεν έχει κανένα απολύτως νόημα να γίνει, για παράδειγμα, η Ελλάδα η πιο <<πράσινη>> χώρα, αν την ίδια στιγμή ο υπόλοιπος πλανήτης συνεχίσει στην πορεία που βρίσκεται σήμερα. Τα απόνερα της περιβαλλοντικής κρίσης θα καταλήξουν αργά η γρήγορα και στη χώρα μας. Το γεγονός αυτό γίνεται αντιληπτό από τους περισσότερους αρμόδιους (πολιτικούς, επιστήμονες, οικονομικούς παράγοντες) αλλά και από τους ίδιους τους πολίτες. Σε αυτό το πλαίσιο η δορυφορική τηλ επισκόπηση καταγράφει με αντικειμενικό τρόπο τις μεταβολές στο περιβάλλον και προσφέρει τις απαιτούμενες βιοφυσικές παραμέτρους με στόχο την ανάλυση και την αξιολόγηση των φαινομένων και των αιτιών. Η παγκόσμια αλλαγή δεν είναι βέβαια καινούργιο φαινόμενο. Ήδη στο μακρινό παρελθόν κάποιοι πολιτισμοί έθεσαν σε σοβαρό κίνδυνο την ύπαρξη τους εξαιτίας της υπερεκμετάλλευσης, γεγονός που καταγράφεται με εντυπωσιακό τρόπο στην άνοδο και την πτώση των λεγόμενων υψηλών πολιτισμών και στην οριστική εξαφάνισή τους. Αυτό ωστόσο το απλό σύστημα της αιτίας και του αποτελέσματος έχει εν το μεταξύ αλλάξει ριζικά.
Σήμερα εκείνοι που προκαλούν τα προβλήματα και εκείνοι που υποφέρουν έχουν αποκοπεί τόσο χωρικά όσο και χρονικά. Για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος παραγωγός διοξειδίου του άνθρακα είναι με διαφορά οι ΗΠΑ. Ωστόσο οι επιπτώσεις της αμερικάνικης περιβαλλοντικής πολιτικής χτυπούν σκληρότερα τους κατοίκους του Μπαγκλαντές. Και αυτό γιατί οποιαδήποτε κλιματική αλλαγή στο Τέξας μπορεί να αντιμετωπιστεί, ακόμη, χάρη στον πλούτο των ΗΠΑ, ο φτωχός όμως κάτοικος του Μπαγκλαντές θα μείνει κυριολεκτικά απροστάτευτος απέναντι σε ένα καταστροφικό τυφώνα. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον άνθρωπο είναι παράλληλα και η μεγαλύτερη ευκαιρία του. Μόνο οι παγκόσμιες λύσεις θα έχουν αποτέλεσμα και σε τοπικό επίπεδο. Όλοι οι πολιτισμοί και τα κράτη της Γης μπορού και πρέπει να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση και να διαθέσουν όλη την τεχνογνωσία τους. Οι σύγχρονες τεχνολογίες, η δύναμη της καινοτομίας και η παραδοσιακή γνώση πρέπει να δράσουν από κοινού.


ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ
MAIL ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: stathis.f@windowslive.com