Μέρος ενδέκατον
Τι είναι το χρήμα; Στην πρώτη ματιά η απάντηση στην ερώτηση αυτή φαίνεται προφανής. Ο κοινός άνθρωπος θα συμφωνήσει για τα νομίσματα και τα τραπεζογραμμάτια, θα αποδεχθεί όμως το νόμισμα κάθε χώρας; Τι συμβαίνει με τις επιταγές; Στην πραγματικότητα η αξία των επιταγών είναι μεγαλύτερη από τα συνολικά χρηματικά αποθέματα. Τι συμβαίνει με τις πιστωτικές κάρτες και το χρυσό; Το πρότυπο με βάση τον χρυσό ανήκει στην ιστορία, ακόμη όμως και σήμερα, πολλοί πλούσιοι άνθρωποι σε διάφορα μέρη της γης προτιμούν να αποθηκεύσουν ένα μέρος του πλούτου τους στη μορφή του χρυσού παρά σε επίσημα νομίσματα που υποκύπτουν στην ύφεση. Η ελκυστικότητα του χρυσού, τόσο από αισθητικής απόψεως όσο και λόγω της αντίστασής του στη διάβρωση, είναι δυο ιδιότητες που τον οδήγησαν να χρησιμοποιηθεί στις χρηματικές δοσοληψίες για χιλιάδες χρόνια. Σε απόλυτη αντίθεση μια μορφή χρήματος που δεν είναι υλική, το ηλεκτρονικό χρήμα, φαίνεται να κερδίζει γρήγορα σε δημοτικότητα.
Όλα τα είδη των αντικειμένων χρησιμοποιήθηκαν σαν χρήμα σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικούς τόπους: ήλεκτρο, χάντρες, αυγά, φτερά, εργαλεία, ελεφαντόδοντο, ζαντ, νύχια, βόδια, δέρματα, χοίροι, ρύζι, αλάτι, κρύσταλλοι, ποτά και διακοσμητικές αξίνες.
Είναι σχεδόν αδύνατο να καθοριστεί το χρήμα σε όρους φυσικής μορφής ή τόσο διαφορετικές ιδιότητες. Έτσι κάθε ορισμός του πρέπει να βασίζεται στις λειτουργίες του.
Εξειδικευμένες λειτουργίες (κυρίως της μικροοινομίας)
1. Λογιστική μονάδα (αφηρημένο)
2. Κοινό μέτρο αξίας (αφηρημένο)
3. Μέσο συναλλαγής (συγκεκριμένο)
4. Μέσο πληρωμής (συγκεκριμένο)
5. Πρότυπο για διαφορετικές πληρωμές (αφηρημένο)
6. Απόθεμα αξίας (συγκεκριμένο)
Γενικές λειτουργίες (κυρίως της μικροοικονομίας)
7. Ρευστά έσοδα
8. Το πλαίσιο του διανεμητικού συστήματος της αγοράς (τιμές)
9. Ένας αιτιολογικός παράγοντας στην οικονομία
10. Ελεγκτής της οικονομίας
Οι λειτουργίες σε κάθε συγκεκριμένη μορφή χρήματος μπορεί να αλλάζουν με τον καιρό. Αυτό που είναι σήμερα η κύρια και πρωταρχική λειτουργία σε μια συγκεκριμένη κοινότητα ή χώρα, μπορεί να μην ήταν η πρώτη ή η παραδειγματική λειτουργία, αλλά δευτερεύουσα ή παραγωγική λειτουργία. Ο κατάλογος λειτουργιών δεν επιβάλλει και μια προτεραιότητα σε χρόνο ή σημασία, αφού χρήμα είναι ό,τι χρησιμοποιείται ευρέως για την δημιουργία πληρωμών και τον υπολογισμό χρεών και πιστώσεων.
Για να κατανοήσουμε πως μια αόρατη "ισχυρή ελίτ" μπορεί να κέρδισε τον απόλυτο έλεγχο των εθνών του κόσμου αλλά και τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες στις οποίες συχνά βρισκόμαστε, πρέπει να μελετήσουμε την ιστορία που δεν εμφανίζεται στα διαδεδομένα σχολικά εγχειρίδια. Είναι απαραίτητο να μελετήσουμε το υλικό αυτό, αν θέλουμε να αποφύγουμε την επανάληψη των ίδιων λαθών.
Στην αρχή της ιστορίας δεν υπήρχε ούτε χρήμα, ούτε πολιτισμός και ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να στηρίζεται στις δικές του προσπάθειες και στους δικούς του αγώνες. Καθώς ο καιρός περνούσε, ο άνθρωπος έμαθε να ανταλλάσσει προϊόντα και υπηρεσίες. Στην αρχή οι ανταλλαγές ήταν αρκετά απλές.
Με τον καιρό όσο πιο αποτελεσματικός γινόταν στην εξειδίκευσή του τόσο πιο άνετη γινόταν η ζωή του. Ο χρόνος που ένα άτομο κατανάλωνε για να παράγει κάτι, το κόστος των πράτων υλών και των εργαλείων καθόριζαν την αξία του παραγόμενου προϊόντος. Η ανάγκη όμως για τον καθορισμό της αξίας ήταν μεγάλη και χρονοβόρα.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια και η εξειδίκευση και το εμπόριο διαδόθηκαν, ο άνθρωπος ανακάλυψε πως κάποια πως κάποια προϊόντα διαρκείας, όπως ο άργυρος και ο χρυσός, εάν χρησιμοποιούντο ως υλικά που αντιπροσωπεύουν τον πλούτο , θα έκαναν το εμπόριο πιο αποτελεσματικό. Μ΄ένα βελτιωμένο μέσο ανταλλαγών ή εξειδίκευση διαδόθηκε ακόμη πιο γρήγορα και άρχισε να εμφανίζεται μια αυξανόμενη ποικιλία εργαλείων παραγωγής και προϊόντων προς κατανάλωσην. Ο άργυρος και ο χρυσός παρουσίαζαν ακόμη κάποια προβλήματα, αφού το βάρος και η καθαρότητα έπρεπε να μετρηθούν για να καθοριστεί η ακριβής αξία. Το πρόβλημα αυτό ξεπεράστηκε με την εισαγωγή της νομισματοκοπίας. Μια ισχυρή αρχή τώρα βεβαίωνε την καθαρότητα και την αξία και με τη σφραγίδα της δημιουργούσε το νόμισμα.
Με την αύξηση της εξειδίκευσης και του πλούτου μια συντεχνία που έγινε ιδιαίτερα ισχυρή ήταν οι χρυσοχόοι. Η συντεχνία αυτή χειριζόταν μεγάλες ποσότητες χρυσού, γι΄αυτό και δημιούργησε θησαυροφυλάκια για ασφάλεια. Οι έμποροι και οι τεχνίτες συσσώρευσαν επίσης σημαντικές ποσότητες πολύτιμων μετάλλων και είχαν κι αυτοί την ανάγκη της ασφάλειας. Εστράφησαν λοιπόν στον χρυσοχόο που κατείχε τα χρηματοκιβώτια. Έγινε κοινή πρακτική να "καταθέτουν" τα "χήματα" τους στο χρηματοκιβώτιο του χρυσοχόου με μια μικρή δαπάνη. Ο χρυσοχόος έδινε στον καταθέτη μια απόδειξη στην οποία ανέγραφε το ποσό της αξίας της κατάθεσης. Όταν ο καταθέτης αγόραζε κάτι προτιμούσε να μην αποσύρει την ποσότητα των πολυτίμων μετάλλων αλλά να δώσει την απόδειξη που αντιπροσώπευε την κατάθεση. Ο χρυσός δεν έβγαινε ποτέ από το χρηματοκιβώτιο του χρυσοχόου και αντάλλασσαν μόνον την "ιδέα" της ιδιοκτησίας που ήταν επεφρασμένη πάνω στο χαρτί της απόδειξης. Η μέθοδος αυτή ανταλλαγής ήταν τόσο βολική ώστε έγινε δημοφιλής κι έτσι ξεκίνησε το σύστημα των επιταγών και των ισοζυγίων και γεννήθηκαν οι τραπεζικές επιχειρήσεις.
Οι χρυσοχόοι σύντομα συνειδητοποίησαν πως από το συνολικό ποσό του κατατεθειμένου χρυσού στα χρηματοκιβώτια τους, μόνο μια πολύ μικρή ποσότητα απέσυραν οι καταθέτες. Απο τη στιγμή που οι χρυσοχόοι ήταν ήδη πλούσιοι, οι άλλοι τους ζητούσαν δάνεια. Ανακάλυψαν πως μπορούσαν να δανείσουν το 90% του χρυσού που είχαν στα χέρια τους. Συνηθισμένη πρακτική ήταν να απαιτούν τέσσερα τάλαντα χρυσού για κάθε τρία που δάνειζαν το χρόνο. Αυτό δημιούργησε την αρχή της τοκογλυφίας.
Η ποσότητα του χρυσού που βρισκόταν σε κυκλοφορία την εποχή εκείνη ήταν σχετικά περιορισμένη κι έτσι οι τραπεζίτες αυτοί πήραν τον απόλυτο έλεγχο της αγοράς του χρυσού. Οι απόγονοι και οι μαθητές των ανθρώπων αυτών έγιναν η ισχυρή ελίτ των ημερών μας.
Οι τραπεζίτες αυτοί ανακάλυψαν πως μπορούσαν να αρχίσουν να δανείζουν αποδείξεις κατάθεσης που στο σύνολό τους θα υπερέβαιναν σε μεγάλο βαθμό τον χρυσό που ήταν κατατεθειμένος και έτσι χρέωναν τόκους για απλό χαρτί που δεν τους κόστιζε τίποτα. Οι άνθρωποι σκεπτόμενοι πως ο χρυσός ήταν αποθηκευμένος με ασφάλεια, προτιμούσαν να χρησιμοποιούν αυτές τις αποδείξεις κατάθεσης που δεν είχαν αξία. Μπορούσαν μάλιστα να παραχωρούν τον πολύτιμο πλούτο τους, τη γη, τα σπίτια, τις επιχειρήσεις τους κλπ. σ΄αυτους τους πανούργους χρυσοχόος για να πάρουν τις άχρηστες αποδείξεις. Στην παραγματικότητα οι αποδείξεις αυτές ήταν πολύ χειρότερες από άχρηστες, διότι δημιουργούσαν καρκινώματα χρεών σε ολόκληρη την κοινωνία.
Καθώς αυτό το χρήμα τυπωνόταν από το πουθενά και εισερχόταν μέσω των δανείων στην κυκλοφορία, ο πραγματικός πλούτος ενός κράτους άρχισε να μεταφέρεται στα χέρια των τραπεζιτών. Η εισαγωγή νέου χρήματος είχε παροδική επίδραση στην αύξηση του εμπορίου και της παραγωγής μέχρι τη στιγμή που εξοφλείτο το δάνειο. Με τους τόκους που απαιτούντο μειωνόταν το χρήμα που βρισκόταν σε κυκλοφορία κι αυτό φυσικά οδηγούσε σε ύφεση, σε οικονομική καταστροφή και στην απώλεια της περιουσίας που κατετίθετο ως ενέχυρο. Αυτό θα συνέβαινε εάν δεν έμπαινε σε κυκλοφορία καινούργιο χρήμα με τη μορφή των δανείων, κι έτσι γεννήθηκε το τραπεζικό σύστημα που στηρίζεται στην τοκογλυφία και κυβερνά τη ζωή μας σήμερα.
Στα 1913 δημιουργήθηκε το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό, δηλαδή, η τράπεζα που ενώ είναι ιδιωτική έχει το δικαίωμα να τυπώνει το Αμερικανικό δολλάριο. Ο νόμος απαιτούσε οι τράπεζες που το δημιούργησαν να παραμείνουν απόρρητες. Μέσα όμως από ανώνυμες αλλά αξιόπιστες πηγές έγιναν γνωστές οι οκτώ τράπεζες που σήμερα κατέχουν το νόμισμα των ΗΠΑ:
Τράπεζα Ρότσιλντ, Λονδίνο και Βερολίνο
Τράπεζα Αδελφών Λέχμαν, Νέα Υόρκη
Τράπεζα Αδελφών Λαζάρ, Παρίσι
Τράπεζα Ίσραελ Μόζες, Ιταλία
Τράπεζα Βάρμπουργκ, Αμβούργο και Άμστερνταμ
Τράπεζα Κουν και Λεμπ, Νέα Υόρκη
Τράπεζα Τσέϊζ Μανχάταν, Νέα Υόρκη
Τράπεζα Γκόλντμαν και Σακς, Νέα Υόρκη.
Οι στόχοι του Ομοσπονδιακού Αποθεματικού είναι τρεις:
Να αποκτήσουν τη γη που είναι ιδιωτική.
Να κατάσχουν κάθε μέσον που θα έκανε τους λαούς να αντισταθούν.
Να αποκτήσουν όλον τον πλούτο του λαού.
Το χρήμα σε μεγάλο βαθμό προέρχεται από μη οικονομικές αιτίες, τόσο από συνεισφόρες όσο και από το εμπόριο, τόσο από θρησκευτικές τελετουργίες όσο και από τις ανταλλαγές, τόσο από τον επιδεικτικό στολισμό, όσο και από τις συναλλαγές στους ανθρώπους της οικονομίας.
Μία από τις πιο σημαντικές βελτιώσεις στις απλούστερες μορφές των πρώιμων οικονομικών συμφωνιών ήταν η τάση να επιλέγονται ένα ή δύο αντικείμενα σε προτίμηση με άλλα και έτσι να γίνονται μέσα συναλλαγής. Κάποια προϊόντα επιλέγονταν για τις ανταλλαγές για έναν αριθμό από αιτίες - επειδή ήταν βολικά και αποθηκεύονταν εύκολα, επειδή είχαν υψηλή αξία και μεταφέρονταν εύκολα και κάποια επειδή είχαν διάρκεια. Τα προϊόντα αυτά επειδή ήταν σε μεγάλο βαθμό επιθυμητά, ανταλλάσσονταν εύκολα με άλλα κι έτσι έγιναν αποδεκτά ως χρήμα. Η ανταλλαγή όμως δεν ήταν ο κύριος παράγων στην καταγωγή και στην ανάπτυξη του χρήματος.
Πολλές κοινωνίες είχαν νόμους που επέβαλαν κάποια μορφή τιμωρίας σε εγκλήματα βίας. Ο Αγγλικός όρος πληρωμή (pay) προέρχεται από τον Λατινικό (pacare) που σημαίνει ειρηνεύω ή κάνω ειρήνη με κάποιον. Με την ίδια έννοια χρησιμοποιείται και στα Ελληνικά στην έκφραση <<θα μου το πληρώσεις>> - είναι μια βολική μονάδα αξίας που εθιμικά γίνεται αποδεκτή και από τις δύο πλευρές. Μια διαδεδομένη συνήθεια ήταν η πληρωμή για τη νύφη ώστε να αποζημιωθεί η οικογένεια για την απώλεια των υπηρεσιών της κόρης. Οι κυβερνήτες από τα πολύ αρχαία χρόνια επέβαλαν φόρους ή την συμμετοχή των υπηκόων τους. Οι θρησκευτικές υποχρεώσεις απαιτούσαν επίσης συμμετοχή σε πληρωμές ή κάποιου είδους θυσία. Έτσι σε πολλές κοινωνίες υπήρχε ανάγκη για κάποιο μέσο πληρωμής που αφορούσε μια θυσία, τα χρήματα για τη νύφη, φόρους ή συνεισφορές και αυτό βοήθησε στην διάδοση του χρήματος.
Αντικείμενα που γίνονταν αποδεκτά για έναν λόγο, συχνά ήταν χρήσιμα για άλλους, μη οικονομικούς λογους, επειδή η αυξανόμενη αποδοχή τους άρχισε να χρησιμοποιείται επίσης στο γενικό εμπόριο, στις ανταλλαγές και στις συμφωνίες.
Έτσι η χρήση χρήματος ρίζωσε ως συνήθεια, οι συναλλαγές παρείχαν μια οικονομική ώθηση που δεν ήταν όμως ο κυρίαρχος παράγοντας.
Οι μορφές αυτές έχουν μελετηθεί πιο πρόσφατα και καλύτερα στον Τρίτο Κόσμο και στη Νότιο Αμερική παρά στην Ευρώπη και η μελέτη αυτή ρίχνει φως στην πιθανή καταγωγή του σύγχρονου χρήματος. Στις κοινωνίες αυτές υπήρξε η χρήση των περιδέραιων από μικρά κοχύλια, οι ανταλλαγές δώρων στη Νότιο Αμερική, οι πέτρες σε μορφή δίσκου, τα κοχύλια, τα ζώα και τα δόντια των φαλαινών. Στην Μανίλα τα σχεδιασμένα μεταλλικά αντικείμενα τα φορούσαν ως κοσμήματα, ενώ στη Δυτική Αφρική τα χρησιμοποιούσαν ως χρήμα μέχρι το 1949. Ήταν μια μορφή διακόσμησης, η αξία τους στο ρόλο αυτό έγινε η πρώτη αιτία για την υιοθέτησή τους ως χρήμα σε πολλές αρχαίες κοινωνίες και πολιτισμούς.
Στην κοινωνία των Νησιών Φίτζι τα δόντια της φάλαινας ήταν ένα χαρακτηριστικό στοιχείο για κάποιες τελετουργίες. Μία από τις χρήσεις τους ήταν <<τα χρήματα για τη νύφη>>, που συμβολικά είναι παρόμοια με το δαχτυλίδι των αραβώνων στην Δυτική κοινωνία. Τα δόντια της φάλαινας ήταν "Tambua" (απ΄όπου προέρχεται η λέξη ταμπού) που σημαίνει πως είχαν θρησκευτική σημασία, όπως οι στρογγυλές πέτρες του Γιαπ που χρησιμοποιήθηκαν σαν χρήμα μέχρι και το 1960.
Τα ζώα ήταν το πρώτο κεφάλαιο. Η θρησκευτική χρήση των ζώων για τις θυσίες πιθανόν να προηγήθηκε της αποδοχής τους για πιο γενικούς νομισματικούς σκοπούς. Η ποιότητα του ζώου, που δεν θα είχε κηλίδες ή ελαττώματα ήταν σημαντική. Για νομισματικούς λόγους όμως η ποσότητα ήταν πιο σημαντική. Για νομισματικούς λόγους όμως η ποσότητα ήταν πιο σημαντική, αφού τα ζώα, όπως τα νομίσματα μπορούν να μετρηθούν. Προφανώς υπήρχαν πολλοί πρακτικοί λόγοι που συσχετίστηκαν τα ζώα και ο πλούτος.
Οι τράπεζες έχουν την καταγωγή τους στην αρχαία Μεσοποταμία, όπου τα βασιλικά παλάτια και οι ναοί παρείχαν ασφαλείς τόπους για την φύλαξη του σιταριού και των άλλων προϊόντων. Χρησιμοποιούντο αποδείξεις όχι μόνο προς τους καταθέτες αλλά και για μεταφορές σε τρίτα μέρη. Τελικά ιδιωτικοί οίκοι στη Μεσοποταμία ενεπλάκησαν σ΄αυτές τις τραπεζικές λειτουργίες και ρυθμιστικοί νόμοι συμπεριελήφθησαν στον κώδικα του Χαμουραμπί.
Στην Αίγυπτο η αποθήκευση της σοδειάς σε κρατικές αποθήκες οδήγησε στην ανάπτυξη ενός τραπεζικού συστήματος.
Γραπτές εντολές για την ανάληψη ποσοτήτων σιτηρών από τους ιδιοκτήτες τους που τα σιτηρά τους είχαν κατατεθεί για ασφάλεια και ευκολία ή που είχαν αναγκαστικά τοποθετηθεί για λογαριασμό του βασιλιά, σύντομα χρησιμοποιήθηκαν σαν μια πιο γενική μορφή πληρωμής των χρεών σε άλλα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των φοροεισπρακτόρων, των ιερέων και των εμπόρων. Ακόμη και μετά την εισαγωγή του νομίσματος, αυτές οι Αιγυπτιακές αποδείξεις κατάθεσης σιτηρών χρησιμοποιούνται για να μειωθεί η ανάγκη για πολύτιμα μέταλλα, τα οποία ως συνήθως χρησιμοποιούνται για τις αγορές από το εξωτερικό και κυρίως σε ό,τι έχει σχέση με τις στρατιωτικές δραστηριότητες.
Τα πολύτιμα μέταλλα σε ζυγισμένες ποσότητες ήταν μια κοινή μορφή χρήματος κατά την αρχαιότητα. Η μεταβίβαση σε ποσότητες που μπορούν να μετρηθούν παρά να ζυγιστούν, ήλθε σταδιακά. Ο Αγγλικός όρος spend (ξοδεύω), expenditute (δαπάνη) και pound (η Βρετανική νομισματική μονάδα) προέρχονται από την Λατινική expendese που σημαίνει ζυγίζω. Η βασική μονάδα βάρους στον Ελληνικό κόσμο ήταν η δραχμή από το ρήμα αδράττω και διαιρείτο σε έξι οβελούς ή οβολούς, έξι σιδερένιες ράβδους, δηλαδή η λέξη σήμαινε <<αδράττω έξι σιδερένιες ράβδους>>. Η δραχμή δεν είχε ορισμένο βάρος σ΄ολόκληρη την Ελλάδα, αφού ζύγιζε τρία γραμμάρια στην Κόρινθο και περισσότερα από έξι γραμμάρια στην Αίγινα. Στο μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου κόσμου η βασική μονάδα χρήματος ήταν ο στατήρας που ακριβώς σημαίνει ζυγαριά. Το τάλαντο είναι μια ακόμη νομισματική μονάδα που ζύγιζε περισσότερο από όλα τα άλλα κι έδωσε το όνομά του στο "ταλέντο".
Η χρήση νομισμάτων - εργαλείων αναπτύχθηκε στη Δύση. Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν για νομίσματα σιδερένια καρφιά ενώ ο Ιούλιος Καίσαρας έγραψε πως οι αρχαίοι βρετανοί χρησιμοποιούσαν τις λεπίδες από τα ξίφη ως νόμισμα.
Η πραγματική νομισματοκοπία αναπτύχθηκε στη μικρά Ασία ως αποτέλεσμα της πρακτικής των Λυδών να σφραγίζουν μικρά στρογγυλά κομμάτια πολύτιμων μετάλλων σαν εγγύηση γνησιότητας. Αργότερα, όταν βελτιώθηκαν οι μεταλλουργικές τους ικανότητες αυτά τα νομίσματα πήραν πιο κανονική μορφή και βάρος και οι σφραγίδες χρησιμοποιήθηκαν ως σύμβολα ταυτόχρονα καθαρότητας και βάρους. Η χρήση του νομίσματος διαδόθηκε γρήγορα από την Λυδία στην Ιωνία, την κυρίως Ελλάδα και την Περσία.
Ένα από τα πιο μικρά νομίσματα ήταν ο ασημένιος οβολός. Έξι ασημένιοι οβολοί άξιζαν μια ασημένια δραχμή. Ο οβολός ήταν απλά η συνέχεια μιας πρωτόγονης μορφής χρήματος.
Ο πληθωρισμός αποτελούσε πρόβλημα ακόμη και την πρώτη περίοδο της παραγωγής του νομίσματος. Στα -407 η Σπάρτη κατέλαβε τα Αθηναϊκά ορυχεία αργύρου του Λαυρίου. Σαν αποτέλεσμα η Αθήνα αντιμετώπισε σοβαρή έλλειψη νομίσματος και στα 406 - 5 εξέδωσε χάλκινα νομίσματα με μια λεπτή επίστρωση αργύρου. Έτσι η έλλειψη επιδεινώθηκε. Τα γνήσια νομίσματα έτειναν να εξαφανιστούν από την κυκλοφορία, αφού οι πολίτες τα κρατούσαν και αντ΄αυτών χρησιμοποιούσαν τα νέα νομίσματα, για να απαλλαγούν από αυτά.
Αυτό δημιούργησε τον πρώτο παγκόσμιο νομισματικό νόμο του Γκρέσαμ, πως το κακό χρήμα διώχνει το καλό. Στο έργο του Αριστοφάνη "Βάτραχοι" (721 - 726) που γράφτηκε στα -405 ο Αριστοφάνης γράφει: <<Ούτε δηλαδή τα αρχαία (νομίσματα) αν και δεν είναι κίβδηλα, αλλά απ΄όλα είναι ωραιότατα, όπως φαίνεται, τα άλλα τα παλιά νομίσματα και είναι μόνο αυτά κομμένα καθώς πρέπει και σωστά είναι κουδουνισμένα (δοκιμασμένα), ... καθόλου δεν τα μεταχειρίζονται αυτά, αλλά μεταχειρίζονται το πονηρό νόμισμα που είναι από μέσα χάλκινο και μόλις χθες κόπηκε και είναι κάκιστο>>.
Ανάμεσα στις διάφορες αντιπαλότητες αναπτύχθηκε κι εκείνη των διαφορετικών νομισμάτων. Στη Νομισματοκοπία όπως και σε άλλα θέματα οι Ελληνικές πόλεις - κράτη αγωνίστηκαν απεγνωσμένα για κυριαρχία, όπως έκαναν και οι μεγάλοι αντίπαλοί τους οι Πέρσες Αυτοκράτορες.
Οι πόλεις - κράτη με ισχυρό και ευρέως αποδεκτό νόμισμα θα κέρδιζαν μεγάλο γόητρο, όπως φαίνεται στα όμορφα νομίσματά τους του 5ου αιώνα. Στην ιστορία των Ελληνικών πόλεων η νομισματοκοπία ήταν το πρώτο και κυρίαρχο έμβλημα της πόλης. Νομίσματα με το σύμβολο της πόλης δήλωναν την πολιτική τους ανεξαρτησία.
Η συγχώνευση έπαιξε κάποιο λόγο στην εγκαθίδρυση της νομισματικής ομοιομορφίας. Στα -456 η Αθήνα εξανάγκασε την Αίγινα να υιοθετήσει τις Αθηναϊκές "γλαύκες" και να σταματήσει να παράγει τις "χελώνες" της. Στα -449 η Αθήνα εξέδωσε ένα διάταγμα σύμφωνα με το οποίο όλα τα ξένα νομίσματα θα έπρεπε να συγκεντρώνονται στο Αθηναϊκό νομισματοκοπείο και εξανάγκαζε όλους τους συμμάχους της να χρησιμοποιούν τα Αττικά πρότυπα βάρους, μήκους και νομίσματος.
Η κατάκτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφερε ένα μεγάλο βαθμό νομισματικής ενοποίησης, τον μεγαλύτερο που είναι γνωστός στον κόσμο. Ο πατέρας του ο Φίλιππος είχε εκδώσει νομίσματα για τη νίκη του στην αρματοδρομία στους Ολυμπιακούς Αγώνες στα -356 και αυτό είναι ένα παράδειγμα της χρήσης του νομίσματος ως προπαγανδιστικό μέσον.
Αργότερα οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες έκαναν μια ακόμη πιο εκτεταμένη χρήση των νομισμάτων για προπαγανδιστικούς λόγους, ώστε ένας ιστορικός να ισχυριστεί πως <<η πρωταρχική λειτουργία των νομισμάτων είναι να καταγραφούν τα μηνύματα που ο αυτοκράτορας και οι σύμβουλοί του επιθυμούσαν να διαδώσουν στους πληθυσμούς της αυτοκρατορίας>>. Την εποχή αυτή τα νομίσματα ήταν το καλύτερο προπαγανδιστικό όπλο σε πολιτισμούς που δεν είχαν ακόμη εφεύρει την τυπογραφία.
Η μεγάλη ποικιλία νομισμάτων που βρίσκονταν σε χρήση στον Ελληνικό κόσμο οδήγησε στην πιο πρώιμη και την πιο κοινή μορφή του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Συνήθως τα χρηματικά ανταλλακτήρια βρίσκονταν γύρω από τους ναούς και τα άλλα δημόσια κτίρια και δεν ήταν παρά απλά τραπέζια τα οποία έδωσαν το όνομά τους στους Τραπεζίτες.
Οι ανταλλαγές νομίσματος δεν ήταν η μόνη τραπεζική μορφή εργασιών. Η πιο σημαντική υπηρεσία ήταν η δανειοδότηση για να χρηματοδοτηθεί η μεταφορά ενός φορτίου με το πλοίο. Άλλες μορφές επιχειρήσεων των τραπεζιτών ήταν τα μεταλλωρυχεία και η κατασκευή δημοσίων κτιρίων. Ο πιο διάσημος και πιο πλούσιος απ΄όλους τους τραπεζίτες ήταν ο Πασίων, που ξεκίνησε την σταδιοδρομία του στα -394 ως υπηρέτης σε δύο Αθηναίους τραπεζίτες και επισκίασε τα αφεντικά του σε σημείο όχι μόνον να αποκτήσει την ελευθερία του αλλά και να γίνει και Αθηναίος πολίτης. Εκτός από τις τραπεζικές εργασίες κατείχε το μεγαλύτερο εργοστάσιο κατασκευής ασπίδων στην Ελλάδα και επίσης διοικούσε μια επιχείρηση ενοικίασης οικιακών αντικειμένων όπως ρούχα, κουβέρτες, ασημένια αγγεία, κλπ. με υψηλό ενοίκιο.
Όταν η Αίγυπτος πέρασε στα χέρια της Ελληνικής Δυναστείας των Πτολεμαίων (323 - 30), το παλαιό σύστημα των τραπεζικών αποθηκών έφθασε σε υψηλά επίπεδα περιπλοκότητας. Οι πολυάριθμες και διασκορπισμένες κυβερνητικές αποθήκες μεταμορφώθηκαν σ΄ένα δίκτυο τραπεζών σιτηρών. Αυτό το τραπεζικό σύστημα λειτούργησε συνολικά με πληρωμές που πραγματοποιούντο μέσο μεταβίβασης από τον έναν λογαριασμό στον άλλον χωρίς να μεταβιβάζονται χρήματα. Καθώς δεν είχε ακόμη εφευρεθεί το διπλογραφικό λογιστικό σύστημα οι μεταβιβάσεις χρήματος καταγράφονταν με διαφορετικούς τρόπους.
Οι μεταφορές πιστώσεων ήταν επίσης ένα χαρακτηριστικό των υπηρεσιών που παρήχοντο στη Δήλο, ένα νησί που κυριάρχησε στο τραπεζικό σύστημα κατά τα τέλη του Β' και Α' αιώνος. Σαν άγονο νησί που ήταν, οι κάτοικοί του έπρεπε να ζήσουν στηριζόμενοι στα δύο σημαντικά χαρακτηριστικά του - το υπέροχο φυσικό λιμάνι του νησιού και τον διάσημο ναό του Απόλλωνος γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν οι εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες. Ενώ στην Αθήνα οι τραπεζικές εργασίες την πρώιμη αυτή περίοδο έπρεπε να πραγματοποιούνται αποκλειστικά με μετρητά, στη Δήλο οι μεταφορές χρήματος αντικαταστάθηκαν με πραγματικές αποδείξεις πίστωσης και πληρωμής και με λογαριασμούς που διατηρούντο για κάθε πελάτη.
Οι κύριοι εμπορικοί αντίπαλοι της Δήλου, η Καρχηδόνα και η Κόρινθος καταστράφηκαν και οι δύο από τη Ρώμη και κατά συνέπειαν ήταν φυσικό η τράπεζα της Δήλου να γίνει ένα πρότυπο που μιμήθηκαν οι τράπεζες της Ρώμης. Η αξία τους όμως περιορίστηκε εξ αιτίας της προτίμησης της Ρώμης στην μεταβίβαση νομισμάτων.
Ενώ οι Βαβυλώνιοι είχαν αναπτύξει το τραπεζικό σύστημα σε υψηλό βαθμό επειδή οι τράπεζες έπρεπε να φέρουν εις πέρας τις νομισματικές λειτουργίες τη στιγμή που το νόμισμα δεν είχε ακόμη εφευρεθεί και οι Πτολεμαίοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν το περιορισμένο νομισματικό τους σύστημα από ένα κρατικό τραπεζικό σύστημα για να εξοικονομήσουν τη χρήση πολυτίμων μετάλλων, οι Ρωμαίοι προτιμούσαν τα νομίσματα για πολλά είδη υπηρεσιών που οι αρχαίες (και οι σύγχρονες) τράπεζες παρέχουν συνήθως. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οι τραπεζικές εργασίες ξεχάστηκαν κι έπρεπε να επανεφευρεθούν πολύ αργότερα.
Το τραπεζικό σύστημα εμφανίστηκε ξανά στην Ευρώπη την εποχή περίπου των Σταυροφοριών. Στις Ιταλικές πόλεις της Ρώμης, της Βενετίας και της Γένοβας και στα παζάρια της Μεσαιωνικής Γαλλίας, η ανάγκη για μεταφορά ποσοτήτων χρήματος για εμπορικούς λόγους οδήγησε στην ανάπτυξη οικονομικών υπηρεσιών που συμπεριελάμβαναν και τις συναλλαγματικές. Αν και είναι πιθανόν οι συναλλαγματικές να χρησιμοποιήθηκαν από τους Άραβες τον 8ο αιώνα, η πρώτη ξεκάθαρη απόδειξη για την ύπαρξή τους ήταν ένα συμβόλαιο που υπογράφτηκε στη Γένοβα στα 1156 και επέτρεπε σε δύο αδελφούς που είχαν δανειστεί 115 μονάδες Γενοβέζικου νομίσματος να εισπράξουν από τους αντιπροσώπους της τράπεζας στην Κωνσταντινούπολη 460 μπέζαντ, ένα μήνα μετά την άφιξή τους.
Οι Σταυροφορίες βοήθησαν τις τραπεζικές εργασίες διότι οι πληρωμές για εφόδια, εξοπλισμούς, συμμάχους, λύτρα, κλπ. απαιτούσαν ασφαλή και γρήγορα μέσα μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων ρευστού. κατά συνέπειαν οι Ναϊτες Ιππότες και οι Οσπιταλέρ, άρχισαν να παρέχουν ορισμένες τραπεζικές εργασίες όπως εκείνες που είχαν ήδη αναπτυχθεί σε μερικές πόλεις - κράτη της Ιταλίας.
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(2) - ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(3) - Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΩ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(4) - ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(5) - ΜΑΥΡΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(6) - ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΩΝ ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(7) - Η ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(8) - Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Τ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(9) - ΡΟΔΟΣΤΑΥΡΟΙ, O...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(10) - Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΡΕ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ
Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ
ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ
ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ
Ο στόχος του χρήματος δεν είναι να δημιουργεί χρήμα, αλλά
να διευκολύνει την κίνηση των προϊόντων. Το χρήμα δεν είναι
παρά ένα μέρος του συστήματος των μεταφορών. Μεταφέρει
προϊόντα από τον έναν άνθρωπο στον άλλον. Ένα τραπεζο-
γραμμάτιο δολαρίου είναι σαν ένα γραμματόσημο: Δεν είναι
καλό εκτός κι αν μετακινεί προϊόντα ανάμεσα στα άτομα. Εάν
ένα γραμματόσημο δεν μεταφέρει ένα γράμμα ή το χρήμα δεν
μεταφέρει προϊόντα, είναι ακριβώς σαν μια μηχανή που δεν κι-
ένα αυτοκίνητο. Κάποιος πρέπει να την βγάλει και να την διωρ-
θώσει.
Χένρυ Φορντ
(Ιδρυτής της αυτοκινητοβιομηχανίας Φορντ)
να διευκολύνει την κίνηση των προϊόντων. Το χρήμα δεν είναι
παρά ένα μέρος του συστήματος των μεταφορών. Μεταφέρει
προϊόντα από τον έναν άνθρωπο στον άλλον. Ένα τραπεζο-
γραμμάτιο δολαρίου είναι σαν ένα γραμματόσημο: Δεν είναι
καλό εκτός κι αν μετακινεί προϊόντα ανάμεσα στα άτομα. Εάν
ένα γραμματόσημο δεν μεταφέρει ένα γράμμα ή το χρήμα δεν
μεταφέρει προϊόντα, είναι ακριβώς σαν μια μηχανή που δεν κι-
ένα αυτοκίνητο. Κάποιος πρέπει να την βγάλει και να την διωρ-
θώσει.
Χένρυ Φορντ
(Ιδρυτής της αυτοκινητοβιομηχανίας Φορντ)
Τι είναι το χρήμα; Στην πρώτη ματιά η απάντηση στην ερώτηση αυτή φαίνεται προφανής. Ο κοινός άνθρωπος θα συμφωνήσει για τα νομίσματα και τα τραπεζογραμμάτια, θα αποδεχθεί όμως το νόμισμα κάθε χώρας; Τι συμβαίνει με τις επιταγές; Στην πραγματικότητα η αξία των επιταγών είναι μεγαλύτερη από τα συνολικά χρηματικά αποθέματα. Τι συμβαίνει με τις πιστωτικές κάρτες και το χρυσό; Το πρότυπο με βάση τον χρυσό ανήκει στην ιστορία, ακόμη όμως και σήμερα, πολλοί πλούσιοι άνθρωποι σε διάφορα μέρη της γης προτιμούν να αποθηκεύσουν ένα μέρος του πλούτου τους στη μορφή του χρυσού παρά σε επίσημα νομίσματα που υποκύπτουν στην ύφεση. Η ελκυστικότητα του χρυσού, τόσο από αισθητικής απόψεως όσο και λόγω της αντίστασής του στη διάβρωση, είναι δυο ιδιότητες που τον οδήγησαν να χρησιμοποιηθεί στις χρηματικές δοσοληψίες για χιλιάδες χρόνια. Σε απόλυτη αντίθεση μια μορφή χρήματος που δεν είναι υλική, το ηλεκτρονικό χρήμα, φαίνεται να κερδίζει γρήγορα σε δημοτικότητα.
Όλα τα είδη των αντικειμένων χρησιμοποιήθηκαν σαν χρήμα σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικούς τόπους: ήλεκτρο, χάντρες, αυγά, φτερά, εργαλεία, ελεφαντόδοντο, ζαντ, νύχια, βόδια, δέρματα, χοίροι, ρύζι, αλάτι, κρύσταλλοι, ποτά και διακοσμητικές αξίνες.
Είναι σχεδόν αδύνατο να καθοριστεί το χρήμα σε όρους φυσικής μορφής ή τόσο διαφορετικές ιδιότητες. Έτσι κάθε ορισμός του πρέπει να βασίζεται στις λειτουργίες του.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ
Εξειδικευμένες λειτουργίες (κυρίως της μικροοινομίας)
1. Λογιστική μονάδα (αφηρημένο)
2. Κοινό μέτρο αξίας (αφηρημένο)
3. Μέσο συναλλαγής (συγκεκριμένο)
4. Μέσο πληρωμής (συγκεκριμένο)
5. Πρότυπο για διαφορετικές πληρωμές (αφηρημένο)
6. Απόθεμα αξίας (συγκεκριμένο)
Γενικές λειτουργίες (κυρίως της μικροοικονομίας)
7. Ρευστά έσοδα
8. Το πλαίσιο του διανεμητικού συστήματος της αγοράς (τιμές)
9. Ένας αιτιολογικός παράγοντας στην οικονομία
10. Ελεγκτής της οικονομίας
Οι λειτουργίες σε κάθε συγκεκριμένη μορφή χρήματος μπορεί να αλλάζουν με τον καιρό. Αυτό που είναι σήμερα η κύρια και πρωταρχική λειτουργία σε μια συγκεκριμένη κοινότητα ή χώρα, μπορεί να μην ήταν η πρώτη ή η παραδειγματική λειτουργία, αλλά δευτερεύουσα ή παραγωγική λειτουργία. Ο κατάλογος λειτουργιών δεν επιβάλλει και μια προτεραιότητα σε χρόνο ή σημασία, αφού χρήμα είναι ό,τι χρησιμοποιείται ευρέως για την δημιουργία πληρωμών και τον υπολογισμό χρεών και πιστώσεων.
ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ
Για να κατανοήσουμε πως μια αόρατη "ισχυρή ελίτ" μπορεί να κέρδισε τον απόλυτο έλεγχο των εθνών του κόσμου αλλά και τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες στις οποίες συχνά βρισκόμαστε, πρέπει να μελετήσουμε την ιστορία που δεν εμφανίζεται στα διαδεδομένα σχολικά εγχειρίδια. Είναι απαραίτητο να μελετήσουμε το υλικό αυτό, αν θέλουμε να αποφύγουμε την επανάληψη των ίδιων λαθών.
Στην αρχή της ιστορίας δεν υπήρχε ούτε χρήμα, ούτε πολιτισμός και ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να στηρίζεται στις δικές του προσπάθειες και στους δικούς του αγώνες. Καθώς ο καιρός περνούσε, ο άνθρωπος έμαθε να ανταλλάσσει προϊόντα και υπηρεσίες. Στην αρχή οι ανταλλαγές ήταν αρκετά απλές.
Με τον καιρό όσο πιο αποτελεσματικός γινόταν στην εξειδίκευσή του τόσο πιο άνετη γινόταν η ζωή του. Ο χρόνος που ένα άτομο κατανάλωνε για να παράγει κάτι, το κόστος των πράτων υλών και των εργαλείων καθόριζαν την αξία του παραγόμενου προϊόντος. Η ανάγκη όμως για τον καθορισμό της αξίας ήταν μεγάλη και χρονοβόρα.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια και η εξειδίκευση και το εμπόριο διαδόθηκαν, ο άνθρωπος ανακάλυψε πως κάποια πως κάποια προϊόντα διαρκείας, όπως ο άργυρος και ο χρυσός, εάν χρησιμοποιούντο ως υλικά που αντιπροσωπεύουν τον πλούτο , θα έκαναν το εμπόριο πιο αποτελεσματικό. Μ΄ένα βελτιωμένο μέσο ανταλλαγών ή εξειδίκευση διαδόθηκε ακόμη πιο γρήγορα και άρχισε να εμφανίζεται μια αυξανόμενη ποικιλία εργαλείων παραγωγής και προϊόντων προς κατανάλωσην. Ο άργυρος και ο χρυσός παρουσίαζαν ακόμη κάποια προβλήματα, αφού το βάρος και η καθαρότητα έπρεπε να μετρηθούν για να καθοριστεί η ακριβής αξία. Το πρόβλημα αυτό ξεπεράστηκε με την εισαγωγή της νομισματοκοπίας. Μια ισχυρή αρχή τώρα βεβαίωνε την καθαρότητα και την αξία και με τη σφραγίδα της δημιουργούσε το νόμισμα.
Με την αύξηση της εξειδίκευσης και του πλούτου μια συντεχνία που έγινε ιδιαίτερα ισχυρή ήταν οι χρυσοχόοι. Η συντεχνία αυτή χειριζόταν μεγάλες ποσότητες χρυσού, γι΄αυτό και δημιούργησε θησαυροφυλάκια για ασφάλεια. Οι έμποροι και οι τεχνίτες συσσώρευσαν επίσης σημαντικές ποσότητες πολύτιμων μετάλλων και είχαν κι αυτοί την ανάγκη της ασφάλειας. Εστράφησαν λοιπόν στον χρυσοχόο που κατείχε τα χρηματοκιβώτια. Έγινε κοινή πρακτική να "καταθέτουν" τα "χήματα" τους στο χρηματοκιβώτιο του χρυσοχόου με μια μικρή δαπάνη. Ο χρυσοχόος έδινε στον καταθέτη μια απόδειξη στην οποία ανέγραφε το ποσό της αξίας της κατάθεσης. Όταν ο καταθέτης αγόραζε κάτι προτιμούσε να μην αποσύρει την ποσότητα των πολυτίμων μετάλλων αλλά να δώσει την απόδειξη που αντιπροσώπευε την κατάθεση. Ο χρυσός δεν έβγαινε ποτέ από το χρηματοκιβώτιο του χρυσοχόου και αντάλλασσαν μόνον την "ιδέα" της ιδιοκτησίας που ήταν επεφρασμένη πάνω στο χαρτί της απόδειξης. Η μέθοδος αυτή ανταλλαγής ήταν τόσο βολική ώστε έγινε δημοφιλής κι έτσι ξεκίνησε το σύστημα των επιταγών και των ισοζυγίων και γεννήθηκαν οι τραπεζικές επιχειρήσεις.
Οι χρυσοχόοι σύντομα συνειδητοποίησαν πως από το συνολικό ποσό του κατατεθειμένου χρυσού στα χρηματοκιβώτια τους, μόνο μια πολύ μικρή ποσότητα απέσυραν οι καταθέτες. Απο τη στιγμή που οι χρυσοχόοι ήταν ήδη πλούσιοι, οι άλλοι τους ζητούσαν δάνεια. Ανακάλυψαν πως μπορούσαν να δανείσουν το 90% του χρυσού που είχαν στα χέρια τους. Συνηθισμένη πρακτική ήταν να απαιτούν τέσσερα τάλαντα χρυσού για κάθε τρία που δάνειζαν το χρόνο. Αυτό δημιούργησε την αρχή της τοκογλυφίας.
Η ποσότητα του χρυσού που βρισκόταν σε κυκλοφορία την εποχή εκείνη ήταν σχετικά περιορισμένη κι έτσι οι τραπεζίτες αυτοί πήραν τον απόλυτο έλεγχο της αγοράς του χρυσού. Οι απόγονοι και οι μαθητές των ανθρώπων αυτών έγιναν η ισχυρή ελίτ των ημερών μας.
Οι τραπεζίτες αυτοί ανακάλυψαν πως μπορούσαν να αρχίσουν να δανείζουν αποδείξεις κατάθεσης που στο σύνολό τους θα υπερέβαιναν σε μεγάλο βαθμό τον χρυσό που ήταν κατατεθειμένος και έτσι χρέωναν τόκους για απλό χαρτί που δεν τους κόστιζε τίποτα. Οι άνθρωποι σκεπτόμενοι πως ο χρυσός ήταν αποθηκευμένος με ασφάλεια, προτιμούσαν να χρησιμοποιούν αυτές τις αποδείξεις κατάθεσης που δεν είχαν αξία. Μπορούσαν μάλιστα να παραχωρούν τον πολύτιμο πλούτο τους, τη γη, τα σπίτια, τις επιχειρήσεις τους κλπ. σ΄αυτους τους πανούργους χρυσοχόος για να πάρουν τις άχρηστες αποδείξεις. Στην παραγματικότητα οι αποδείξεις αυτές ήταν πολύ χειρότερες από άχρηστες, διότι δημιουργούσαν καρκινώματα χρεών σε ολόκληρη την κοινωνία.
Καθώς αυτό το χρήμα τυπωνόταν από το πουθενά και εισερχόταν μέσω των δανείων στην κυκλοφορία, ο πραγματικός πλούτος ενός κράτους άρχισε να μεταφέρεται στα χέρια των τραπεζιτών. Η εισαγωγή νέου χρήματος είχε παροδική επίδραση στην αύξηση του εμπορίου και της παραγωγής μέχρι τη στιγμή που εξοφλείτο το δάνειο. Με τους τόκους που απαιτούντο μειωνόταν το χρήμα που βρισκόταν σε κυκλοφορία κι αυτό φυσικά οδηγούσε σε ύφεση, σε οικονομική καταστροφή και στην απώλεια της περιουσίας που κατετίθετο ως ενέχυρο. Αυτό θα συνέβαινε εάν δεν έμπαινε σε κυκλοφορία καινούργιο χρήμα με τη μορφή των δανείων, κι έτσι γεννήθηκε το τραπεζικό σύστημα που στηρίζεται στην τοκογλυφία και κυβερνά τη ζωή μας σήμερα.
Στα 1913 δημιουργήθηκε το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό, δηλαδή, η τράπεζα που ενώ είναι ιδιωτική έχει το δικαίωμα να τυπώνει το Αμερικανικό δολλάριο. Ο νόμος απαιτούσε οι τράπεζες που το δημιούργησαν να παραμείνουν απόρρητες. Μέσα όμως από ανώνυμες αλλά αξιόπιστες πηγές έγιναν γνωστές οι οκτώ τράπεζες που σήμερα κατέχουν το νόμισμα των ΗΠΑ:
Τράπεζα Ρότσιλντ, Λονδίνο και Βερολίνο
Τράπεζα Αδελφών Λέχμαν, Νέα Υόρκη
Τράπεζα Αδελφών Λαζάρ, Παρίσι
Τράπεζα Ίσραελ Μόζες, Ιταλία
Τράπεζα Βάρμπουργκ, Αμβούργο και Άμστερνταμ
Τράπεζα Κουν και Λεμπ, Νέα Υόρκη
Τράπεζα Τσέϊζ Μανχάταν, Νέα Υόρκη
Τράπεζα Γκόλντμαν και Σακς, Νέα Υόρκη.
Οι στόχοι του Ομοσπονδιακού Αποθεματικού είναι τρεις:
Να αποκτήσουν τη γη που είναι ιδιωτική.
Να κατάσχουν κάθε μέσον που θα έκανε τους λαούς να αντισταθούν.
Να αποκτήσουν όλον τον πλούτο του λαού.
Οι αιτίες της ανάπτυξης του χρήματος
Το χρήμα σε μεγάλο βαθμό προέρχεται από μη οικονομικές αιτίες, τόσο από συνεισφόρες όσο και από το εμπόριο, τόσο από θρησκευτικές τελετουργίες όσο και από τις ανταλλαγές, τόσο από τον επιδεικτικό στολισμό, όσο και από τις συναλλαγές στους ανθρώπους της οικονομίας.
Μία από τις πιο σημαντικές βελτιώσεις στις απλούστερες μορφές των πρώιμων οικονομικών συμφωνιών ήταν η τάση να επιλέγονται ένα ή δύο αντικείμενα σε προτίμηση με άλλα και έτσι να γίνονται μέσα συναλλαγής. Κάποια προϊόντα επιλέγονταν για τις ανταλλαγές για έναν αριθμό από αιτίες - επειδή ήταν βολικά και αποθηκεύονταν εύκολα, επειδή είχαν υψηλή αξία και μεταφέρονταν εύκολα και κάποια επειδή είχαν διάρκεια. Τα προϊόντα αυτά επειδή ήταν σε μεγάλο βαθμό επιθυμητά, ανταλλάσσονταν εύκολα με άλλα κι έτσι έγιναν αποδεκτά ως χρήμα. Η ανταλλαγή όμως δεν ήταν ο κύριος παράγων στην καταγωγή και στην ανάπτυξη του χρήματος.
Πολλές κοινωνίες είχαν νόμους που επέβαλαν κάποια μορφή τιμωρίας σε εγκλήματα βίας. Ο Αγγλικός όρος πληρωμή (pay) προέρχεται από τον Λατινικό (pacare) που σημαίνει ειρηνεύω ή κάνω ειρήνη με κάποιον. Με την ίδια έννοια χρησιμοποιείται και στα Ελληνικά στην έκφραση <<θα μου το πληρώσεις>> - είναι μια βολική μονάδα αξίας που εθιμικά γίνεται αποδεκτή και από τις δύο πλευρές. Μια διαδεδομένη συνήθεια ήταν η πληρωμή για τη νύφη ώστε να αποζημιωθεί η οικογένεια για την απώλεια των υπηρεσιών της κόρης. Οι κυβερνήτες από τα πολύ αρχαία χρόνια επέβαλαν φόρους ή την συμμετοχή των υπηκόων τους. Οι θρησκευτικές υποχρεώσεις απαιτούσαν επίσης συμμετοχή σε πληρωμές ή κάποιου είδους θυσία. Έτσι σε πολλές κοινωνίες υπήρχε ανάγκη για κάποιο μέσο πληρωμής που αφορούσε μια θυσία, τα χρήματα για τη νύφη, φόρους ή συνεισφορές και αυτό βοήθησε στην διάδοση του χρήματος.
Αντικείμενα που γίνονταν αποδεκτά για έναν λόγο, συχνά ήταν χρήσιμα για άλλους, μη οικονομικούς λογους, επειδή η αυξανόμενη αποδοχή τους άρχισε να χρησιμοποιείται επίσης στο γενικό εμπόριο, στις ανταλλαγές και στις συμφωνίες.
Έτσι η χρήση χρήματος ρίζωσε ως συνήθεια, οι συναλλαγές παρείχαν μια οικονομική ώθηση που δεν ήταν όμως ο κυρίαρχος παράγοντας.
Πρωτόγονες μορφές χρήματος
Οι μορφές αυτές έχουν μελετηθεί πιο πρόσφατα και καλύτερα στον Τρίτο Κόσμο και στη Νότιο Αμερική παρά στην Ευρώπη και η μελέτη αυτή ρίχνει φως στην πιθανή καταγωγή του σύγχρονου χρήματος. Στις κοινωνίες αυτές υπήρξε η χρήση των περιδέραιων από μικρά κοχύλια, οι ανταλλαγές δώρων στη Νότιο Αμερική, οι πέτρες σε μορφή δίσκου, τα κοχύλια, τα ζώα και τα δόντια των φαλαινών. Στην Μανίλα τα σχεδιασμένα μεταλλικά αντικείμενα τα φορούσαν ως κοσμήματα, ενώ στη Δυτική Αφρική τα χρησιμοποιούσαν ως χρήμα μέχρι το 1949. Ήταν μια μορφή διακόσμησης, η αξία τους στο ρόλο αυτό έγινε η πρώτη αιτία για την υιοθέτησή τους ως χρήμα σε πολλές αρχαίες κοινωνίες και πολιτισμούς.
Στην κοινωνία των Νησιών Φίτζι τα δόντια της φάλαινας ήταν ένα χαρακτηριστικό στοιχείο για κάποιες τελετουργίες. Μία από τις χρήσεις τους ήταν <<τα χρήματα για τη νύφη>>, που συμβολικά είναι παρόμοια με το δαχτυλίδι των αραβώνων στην Δυτική κοινωνία. Τα δόντια της φάλαινας ήταν "Tambua" (απ΄όπου προέρχεται η λέξη ταμπού) που σημαίνει πως είχαν θρησκευτική σημασία, όπως οι στρογγυλές πέτρες του Γιαπ που χρησιμοποιήθηκαν σαν χρήμα μέχρι και το 1960.
Τα ζώα ήταν το πρώτο κεφάλαιο. Η θρησκευτική χρήση των ζώων για τις θυσίες πιθανόν να προηγήθηκε της αποδοχής τους για πιο γενικούς νομισματικούς σκοπούς. Η ποιότητα του ζώου, που δεν θα είχε κηλίδες ή ελαττώματα ήταν σημαντική. Για νομισματικούς λόγους όμως η ποσότητα ήταν πιο σημαντική. Για νομισματικούς λόγους όμως η ποσότητα ήταν πιο σημαντική, αφού τα ζώα, όπως τα νομίσματα μπορούν να μετρηθούν. Προφανώς υπήρχαν πολλοί πρακτικοί λόγοι που συσχετίστηκαν τα ζώα και ο πλούτος.
Η εφεύρεση των τραπεζών και της νομισματοκοπίας
Οι τράπεζες έχουν την καταγωγή τους στην αρχαία Μεσοποταμία, όπου τα βασιλικά παλάτια και οι ναοί παρείχαν ασφαλείς τόπους για την φύλαξη του σιταριού και των άλλων προϊόντων. Χρησιμοποιούντο αποδείξεις όχι μόνο προς τους καταθέτες αλλά και για μεταφορές σε τρίτα μέρη. Τελικά ιδιωτικοί οίκοι στη Μεσοποταμία ενεπλάκησαν σ΄αυτές τις τραπεζικές λειτουργίες και ρυθμιστικοί νόμοι συμπεριελήφθησαν στον κώδικα του Χαμουραμπί.
Στην Αίγυπτο η αποθήκευση της σοδειάς σε κρατικές αποθήκες οδήγησε στην ανάπτυξη ενός τραπεζικού συστήματος.
Γραπτές εντολές για την ανάληψη ποσοτήτων σιτηρών από τους ιδιοκτήτες τους που τα σιτηρά τους είχαν κατατεθεί για ασφάλεια και ευκολία ή που είχαν αναγκαστικά τοποθετηθεί για λογαριασμό του βασιλιά, σύντομα χρησιμοποιήθηκαν σαν μια πιο γενική μορφή πληρωμής των χρεών σε άλλα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των φοροεισπρακτόρων, των ιερέων και των εμπόρων. Ακόμη και μετά την εισαγωγή του νομίσματος, αυτές οι Αιγυπτιακές αποδείξεις κατάθεσης σιτηρών χρησιμοποιούνται για να μειωθεί η ανάγκη για πολύτιμα μέταλλα, τα οποία ως συνήθως χρησιμοποιούνται για τις αγορές από το εξωτερικό και κυρίως σε ό,τι έχει σχέση με τις στρατιωτικές δραστηριότητες.
Τα πολύτιμα μέταλλα σε ζυγισμένες ποσότητες ήταν μια κοινή μορφή χρήματος κατά την αρχαιότητα. Η μεταβίβαση σε ποσότητες που μπορούν να μετρηθούν παρά να ζυγιστούν, ήλθε σταδιακά. Ο Αγγλικός όρος spend (ξοδεύω), expenditute (δαπάνη) και pound (η Βρετανική νομισματική μονάδα) προέρχονται από την Λατινική expendese που σημαίνει ζυγίζω. Η βασική μονάδα βάρους στον Ελληνικό κόσμο ήταν η δραχμή από το ρήμα αδράττω και διαιρείτο σε έξι οβελούς ή οβολούς, έξι σιδερένιες ράβδους, δηλαδή η λέξη σήμαινε <<αδράττω έξι σιδερένιες ράβδους>>. Η δραχμή δεν είχε ορισμένο βάρος σ΄ολόκληρη την Ελλάδα, αφού ζύγιζε τρία γραμμάρια στην Κόρινθο και περισσότερα από έξι γραμμάρια στην Αίγινα. Στο μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου κόσμου η βασική μονάδα χρήματος ήταν ο στατήρας που ακριβώς σημαίνει ζυγαριά. Το τάλαντο είναι μια ακόμη νομισματική μονάδα που ζύγιζε περισσότερο από όλα τα άλλα κι έδωσε το όνομά του στο "ταλέντο".
Η χρήση νομισμάτων - εργαλείων αναπτύχθηκε στη Δύση. Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν για νομίσματα σιδερένια καρφιά ενώ ο Ιούλιος Καίσαρας έγραψε πως οι αρχαίοι βρετανοί χρησιμοποιούσαν τις λεπίδες από τα ξίφη ως νόμισμα.
Η πραγματική νομισματοκοπία αναπτύχθηκε στη μικρά Ασία ως αποτέλεσμα της πρακτικής των Λυδών να σφραγίζουν μικρά στρογγυλά κομμάτια πολύτιμων μετάλλων σαν εγγύηση γνησιότητας. Αργότερα, όταν βελτιώθηκαν οι μεταλλουργικές τους ικανότητες αυτά τα νομίσματα πήραν πιο κανονική μορφή και βάρος και οι σφραγίδες χρησιμοποιήθηκαν ως σύμβολα ταυτόχρονα καθαρότητας και βάρους. Η χρήση του νομίσματος διαδόθηκε γρήγορα από την Λυδία στην Ιωνία, την κυρίως Ελλάδα και την Περσία.
Η Ελληνική Νομισματοκοπία
Ένα από τα πιο μικρά νομίσματα ήταν ο ασημένιος οβολός. Έξι ασημένιοι οβολοί άξιζαν μια ασημένια δραχμή. Ο οβολός ήταν απλά η συνέχεια μιας πρωτόγονης μορφής χρήματος.
Ο πληθωρισμός αποτελούσε πρόβλημα ακόμη και την πρώτη περίοδο της παραγωγής του νομίσματος. Στα -407 η Σπάρτη κατέλαβε τα Αθηναϊκά ορυχεία αργύρου του Λαυρίου. Σαν αποτέλεσμα η Αθήνα αντιμετώπισε σοβαρή έλλειψη νομίσματος και στα 406 - 5 εξέδωσε χάλκινα νομίσματα με μια λεπτή επίστρωση αργύρου. Έτσι η έλλειψη επιδεινώθηκε. Τα γνήσια νομίσματα έτειναν να εξαφανιστούν από την κυκλοφορία, αφού οι πολίτες τα κρατούσαν και αντ΄αυτών χρησιμοποιούσαν τα νέα νομίσματα, για να απαλλαγούν από αυτά.
Αυτό δημιούργησε τον πρώτο παγκόσμιο νομισματικό νόμο του Γκρέσαμ, πως το κακό χρήμα διώχνει το καλό. Στο έργο του Αριστοφάνη "Βάτραχοι" (721 - 726) που γράφτηκε στα -405 ο Αριστοφάνης γράφει: <<Ούτε δηλαδή τα αρχαία (νομίσματα) αν και δεν είναι κίβδηλα, αλλά απ΄όλα είναι ωραιότατα, όπως φαίνεται, τα άλλα τα παλιά νομίσματα και είναι μόνο αυτά κομμένα καθώς πρέπει και σωστά είναι κουδουνισμένα (δοκιμασμένα), ... καθόλου δεν τα μεταχειρίζονται αυτά, αλλά μεταχειρίζονται το πονηρό νόμισμα που είναι από μέσα χάλκινο και μόλις χθες κόπηκε και είναι κάκιστο>>.
Ανάμεσα στις διάφορες αντιπαλότητες αναπτύχθηκε κι εκείνη των διαφορετικών νομισμάτων. Στη Νομισματοκοπία όπως και σε άλλα θέματα οι Ελληνικές πόλεις - κράτη αγωνίστηκαν απεγνωσμένα για κυριαρχία, όπως έκαναν και οι μεγάλοι αντίπαλοί τους οι Πέρσες Αυτοκράτορες.
Οι πόλεις - κράτη με ισχυρό και ευρέως αποδεκτό νόμισμα θα κέρδιζαν μεγάλο γόητρο, όπως φαίνεται στα όμορφα νομίσματά τους του 5ου αιώνα. Στην ιστορία των Ελληνικών πόλεων η νομισματοκοπία ήταν το πρώτο και κυρίαρχο έμβλημα της πόλης. Νομίσματα με το σύμβολο της πόλης δήλωναν την πολιτική τους ανεξαρτησία.
Η συγχώνευση έπαιξε κάποιο λόγο στην εγκαθίδρυση της νομισματικής ομοιομορφίας. Στα -456 η Αθήνα εξανάγκασε την Αίγινα να υιοθετήσει τις Αθηναϊκές "γλαύκες" και να σταματήσει να παράγει τις "χελώνες" της. Στα -449 η Αθήνα εξέδωσε ένα διάταγμα σύμφωνα με το οποίο όλα τα ξένα νομίσματα θα έπρεπε να συγκεντρώνονται στο Αθηναϊκό νομισματοκοπείο και εξανάγκαζε όλους τους συμμάχους της να χρησιμοποιούν τα Αττικά πρότυπα βάρους, μήκους και νομίσματος.
Η κατάκτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφερε ένα μεγάλο βαθμό νομισματικής ενοποίησης, τον μεγαλύτερο που είναι γνωστός στον κόσμο. Ο πατέρας του ο Φίλιππος είχε εκδώσει νομίσματα για τη νίκη του στην αρματοδρομία στους Ολυμπιακούς Αγώνες στα -356 και αυτό είναι ένα παράδειγμα της χρήσης του νομίσματος ως προπαγανδιστικό μέσον.
Αργότερα οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες έκαναν μια ακόμη πιο εκτεταμένη χρήση των νομισμάτων για προπαγανδιστικούς λόγους, ώστε ένας ιστορικός να ισχυριστεί πως <<η πρωταρχική λειτουργία των νομισμάτων είναι να καταγραφούν τα μηνύματα που ο αυτοκράτορας και οι σύμβουλοί του επιθυμούσαν να διαδώσουν στους πληθυσμούς της αυτοκρατορίας>>. Την εποχή αυτή τα νομίσματα ήταν το καλύτερο προπαγανδιστικό όπλο σε πολιτισμούς που δεν είχαν ακόμη εφεύρει την τυπογραφία.
Χρηματικές ανταλλαγές και μεταφορές πιστώσεων
Η μεγάλη ποικιλία νομισμάτων που βρίσκονταν σε χρήση στον Ελληνικό κόσμο οδήγησε στην πιο πρώιμη και την πιο κοινή μορφή του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Συνήθως τα χρηματικά ανταλλακτήρια βρίσκονταν γύρω από τους ναούς και τα άλλα δημόσια κτίρια και δεν ήταν παρά απλά τραπέζια τα οποία έδωσαν το όνομά τους στους Τραπεζίτες.
Οι ανταλλαγές νομίσματος δεν ήταν η μόνη τραπεζική μορφή εργασιών. Η πιο σημαντική υπηρεσία ήταν η δανειοδότηση για να χρηματοδοτηθεί η μεταφορά ενός φορτίου με το πλοίο. Άλλες μορφές επιχειρήσεων των τραπεζιτών ήταν τα μεταλλωρυχεία και η κατασκευή δημοσίων κτιρίων. Ο πιο διάσημος και πιο πλούσιος απ΄όλους τους τραπεζίτες ήταν ο Πασίων, που ξεκίνησε την σταδιοδρομία του στα -394 ως υπηρέτης σε δύο Αθηναίους τραπεζίτες και επισκίασε τα αφεντικά του σε σημείο όχι μόνον να αποκτήσει την ελευθερία του αλλά και να γίνει και Αθηναίος πολίτης. Εκτός από τις τραπεζικές εργασίες κατείχε το μεγαλύτερο εργοστάσιο κατασκευής ασπίδων στην Ελλάδα και επίσης διοικούσε μια επιχείρηση ενοικίασης οικιακών αντικειμένων όπως ρούχα, κουβέρτες, ασημένια αγγεία, κλπ. με υψηλό ενοίκιο.
Όταν η Αίγυπτος πέρασε στα χέρια της Ελληνικής Δυναστείας των Πτολεμαίων (323 - 30), το παλαιό σύστημα των τραπεζικών αποθηκών έφθασε σε υψηλά επίπεδα περιπλοκότητας. Οι πολυάριθμες και διασκορπισμένες κυβερνητικές αποθήκες μεταμορφώθηκαν σ΄ένα δίκτυο τραπεζών σιτηρών. Αυτό το τραπεζικό σύστημα λειτούργησε συνολικά με πληρωμές που πραγματοποιούντο μέσο μεταβίβασης από τον έναν λογαριασμό στον άλλον χωρίς να μεταβιβάζονται χρήματα. Καθώς δεν είχε ακόμη εφευρεθεί το διπλογραφικό λογιστικό σύστημα οι μεταβιβάσεις χρήματος καταγράφονταν με διαφορετικούς τρόπους.
Οι μεταφορές πιστώσεων ήταν επίσης ένα χαρακτηριστικό των υπηρεσιών που παρήχοντο στη Δήλο, ένα νησί που κυριάρχησε στο τραπεζικό σύστημα κατά τα τέλη του Β' και Α' αιώνος. Σαν άγονο νησί που ήταν, οι κάτοικοί του έπρεπε να ζήσουν στηριζόμενοι στα δύο σημαντικά χαρακτηριστικά του - το υπέροχο φυσικό λιμάνι του νησιού και τον διάσημο ναό του Απόλλωνος γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν οι εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες. Ενώ στην Αθήνα οι τραπεζικές εργασίες την πρώιμη αυτή περίοδο έπρεπε να πραγματοποιούνται αποκλειστικά με μετρητά, στη Δήλο οι μεταφορές χρήματος αντικαταστάθηκαν με πραγματικές αποδείξεις πίστωσης και πληρωμής και με λογαριασμούς που διατηρούντο για κάθε πελάτη.
Οι κύριοι εμπορικοί αντίπαλοι της Δήλου, η Καρχηδόνα και η Κόρινθος καταστράφηκαν και οι δύο από τη Ρώμη και κατά συνέπειαν ήταν φυσικό η τράπεζα της Δήλου να γίνει ένα πρότυπο που μιμήθηκαν οι τράπεζες της Ρώμης. Η αξία τους όμως περιορίστηκε εξ αιτίας της προτίμησης της Ρώμης στην μεταβίβαση νομισμάτων.
Ενώ οι Βαβυλώνιοι είχαν αναπτύξει το τραπεζικό σύστημα σε υψηλό βαθμό επειδή οι τράπεζες έπρεπε να φέρουν εις πέρας τις νομισματικές λειτουργίες τη στιγμή που το νόμισμα δεν είχε ακόμη εφευρεθεί και οι Πτολεμαίοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν το περιορισμένο νομισματικό τους σύστημα από ένα κρατικό τραπεζικό σύστημα για να εξοικονομήσουν τη χρήση πολυτίμων μετάλλων, οι Ρωμαίοι προτιμούσαν τα νομίσματα για πολλά είδη υπηρεσιών που οι αρχαίες (και οι σύγχρονες) τράπεζες παρέχουν συνήθως. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οι τραπεζικές εργασίες ξεχάστηκαν κι έπρεπε να επανεφευρεθούν πολύ αργότερα.
Το τραπεζικό σύστημα εμφανίστηκε ξανά στην Ευρώπη την εποχή περίπου των Σταυροφοριών. Στις Ιταλικές πόλεις της Ρώμης, της Βενετίας και της Γένοβας και στα παζάρια της Μεσαιωνικής Γαλλίας, η ανάγκη για μεταφορά ποσοτήτων χρήματος για εμπορικούς λόγους οδήγησε στην ανάπτυξη οικονομικών υπηρεσιών που συμπεριελάμβαναν και τις συναλλαγματικές. Αν και είναι πιθανόν οι συναλλαγματικές να χρησιμοποιήθηκαν από τους Άραβες τον 8ο αιώνα, η πρώτη ξεκάθαρη απόδειξη για την ύπαρξή τους ήταν ένα συμβόλαιο που υπογράφτηκε στη Γένοβα στα 1156 και επέτρεπε σε δύο αδελφούς που είχαν δανειστεί 115 μονάδες Γενοβέζικου νομίσματος να εισπράξουν από τους αντιπροσώπους της τράπεζας στην Κωνσταντινούπολη 460 μπέζαντ, ένα μήνα μετά την άφιξή τους.
Οι Σταυροφορίες βοήθησαν τις τραπεζικές εργασίες διότι οι πληρωμές για εφόδια, εξοπλισμούς, συμμάχους, λύτρα, κλπ. απαιτούσαν ασφαλή και γρήγορα μέσα μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων ρευστού. κατά συνέπειαν οι Ναϊτες Ιππότες και οι Οσπιταλέρ, άρχισαν να παρέχουν ορισμένες τραπεζικές εργασίες όπως εκείνες που είχαν ήδη αναπτυχθεί σε μερικές πόλεις - κράτη της Ιταλίας.
ΤΕΛΟΣ
Σύνδεσμοι προηγούμενων κεφαλαίων:
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(1) - ΠΡΟΛΟΓΟΣΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(2) - ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(3) - Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΩ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(4) - ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(5) - ΜΑΥΡΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(6) - ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΩΝ ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(7) - Η ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(8) - Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Τ...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(9) - ΡΟΔΟΣΤΑΥΡΟΙ, O...
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ(10) - Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΡΕ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.